95% van de voertuigen op de Europese wegen rijdt nog altijd op fossiele brandstoffen. De Europese Unie heeft zich tot doel gesteld om tegen 2030 op zijn minst 30 miljoen zero-emissie auto’s op de Europese wegen te hebben rijden, en dit in 2050 te hebben uitgebreid tot vrijwel alle bestelwagens, bussen en nieuwe zware voertuigen. Kortom, er moeten nog flinke stappen worden gezet. In haar Europese strategie voor emissiearme mobiliteit wees de Europese Commissie op de belangrijke rol die publieke inkoop kan spelen in het realiseren van die opgave. Dit vraagt echter om een wijziging van de Europese richtlijn inzake de bevordering van schone en energiezuinige wegvoertuigen (ook wel de Clean Vehicles Directive). Daaraan is uitvoering gegeven middels een wijzigingsrichtlijn die ook gevolgen heeft voor de Nederlandse Wet milieubeheer. De nieuwe regels zijn reeds vanaf 2 augustus jl. van kracht. In dit blog zetten wij de belangrijkste aandachtspunten op een rij.
Aanleiding voor de wijzigingen
Doel van de oorspronkelijke Clean Vehicles Directive (Richtlijn 2009/33/EG) is middels het stimuleren van de markt voor schone en energiezuinige wegvoertuigen te zorgen voor een vermindering van emissies van broeikasgassen en verontreinigende stoffen in de lucht. Een evaluatie van de Europese Commissie uit 2015 toont echter aan dat de richtlijn onvoldoende zorgt voor meer schone voertuigen op de interne markt en slechts een zeer beperkt effect heeft op de broeikasgasemissies. Overheidsinstanties maken nog onvoldoende gebruik van overheidsopdrachten om schone voertuigen sneller ingang te doen vinden op de markt. Dit maakt aanpassing van de richtlijn noodzakelijk, aldus de Europese Commissie. Daartoe is de wijzigingsrichtlijn (EU) 2019/1161
opgesteld.
Minimumstreefcijfers
Op basis van de Clean Vehicles Directive waren aanbestedende diensten, te weten overheden en semi-publieke instellingen gehouden om bij de aankoop van wegvoertuigen rekening te houden met verschillende operationele energie- en milieueffecten tijdens de volledige levensduur. Het gaat hierbij om het energieverbruik, de CO₂-uitstoot en de uitstoot van bepaalde luchtverontreinigende stoffen (NOx, NMHC en fijne stofdeeltjes (PM)). Aanbestedende diensten namen deze energie- en milieueffecten dan mee in hun documentatie voor de aankoop van wegvoertuigen.
De Europese wetgever wil nu echter nog een stap verder gaan en kiest voor een andere aanpak. Aanbestedende diensten zijn met de gewijzigde richtlijn gehouden om de aanbesteding van voertuigen in overeenstemming te brengen met minimumstreefcijfers voor schone voertuigen zoals vastgelegd in tabel 3 en 4 van de bijlage bij de richtlijn.
Voor Nederland heeft dit tot gevolg dat van de Europese overheidsopdrachten die in de periode tussen 2 augustus 2021 en 31 december 2025 (de eerste referentieperiode) worden weggezet en betrekking hebben op de inkoop van lichte voertuigen (auto’s en bestelbussen), 38,5% schoon moet zijn. Dat wil zeggen dat een voertuig maximaal 50 gram CO₂ per kilometer en maximaal 80% van de toegestane luchtverontreinigende emissies mag uitstoten (tabel 3). Waar het gaat om zware voertuigen moeten 10% van alle vrachtwagens en 45% van alle bussen schoon zijn. Schoon houdt voor deze laatste categorie voertuigen in dat volledig op alternatieve brandstoffen wordt gereden (tabel 4).
De minimumstreefcijfers in de tweede referentieperiode, die loopt van 1 januari 2026 tot en met 31 december 2030, zijn ambitieuzer. Het percentage van 38,5% schone lichte voertuigen mag vanaf dan alleen ingevuld worden door de aanbesteding van nul emissievoertuigen (tabel 3). Voor vrachtwagens en bussen geldt dat respectievelijk 15% en 65% schoon moet zijn (waarbij schoon wederom wordt aangemerkt als rijdend op alternatieve brandstoffen). Voor bussen geldt dat de helft van dit percentage moet worden ingevuld door de aanbesteding van nul emissievoertuigen (tabel 4). Richtlijn (EU) 2019/1161 wijzigt bovendien de werkingssfeer van de Clean Vehicles Directive waarmee onder meer leasing, huur en huurkoop van voertuigen onder de richtlijn vallen.
Wat betekent dit voor het Nederlandse recht?
De wijzigingsrichtlijn maakt aanpassing van de Wet milieubeheer (Wm) noodzakelijk, waarin de oorspronkelijke richtlijn is geïmplementeerd. Specifiek gaat het hier om artikel 9.6.1 Wm.
Ook de huidige ministeriële regeling (Regeling bevordering aankoop schone en energiezuinige voertuigen) wordt vanwege het grote aantal wijzigingen in verband met de wijzigingsrichtlijn vervangen door de Regeling bevordering schone wegvoertuigen. Die nieuwe regeling legt vast welke overheidsopdrachten vallen onder de reikwijdte van de richtlijn (artikel 2) en aan welk minimumcijfer voor emissies moet worden voldaan (artikelen 3 en 4).
De richtlijn staat toe dat lidstaten hogere nationale streefcijfers toepassen of strengere vereisten hanteren dan de in de bijlage van de richtlijn vermelde percentages. Nederland heeft ervoor gekozen om geen gebruik te maken van die mogelijkheid, maar in de regeling direct naar de normen in de bijlage bij de wijzigingsrichtlijn te verwijzen.
De eerste periode van de gewijzigde Europese Richtlijn Clean Vehicles Directive is op 2 augustus jl. al ingegaan. Ook de regeling en de wijziging van de Wet milieubeheer waarop de regeling is gebaseerd zijn vanaf die datum van kracht. Vanaf deze datum worden aanbestedende diensten geacht op de juiste wijze via TenderNed te communiceren over het aantal schone voertuigen, zodat Nederland als lidstaat voldoet aan de eisen van de regels van Europa. Expertisecentrum Aanbesteden PIANOo ondersteunt en informeert de aanbestedende diensten in dit proces.
De Clean Vehicles Directive toont aan hoe vanuit Europa via dwingende voorschriften gestuurd kan worden op het behalen van duurzame doelstellingen. Op dit moment is dit nog een enkel voorbeeld, maar met het oog op de klimaatdoelstellingen is de verwachting dat er meer van dit soort voorbeelden zullen volgen.
Raadpleeg hier voor het inmiddels in werking getreden artikel 9.6.1. van de Wm het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet milieubeheer in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2019/1161 en hier de Memorie van Toelichting behorende bij het wetsvoorstel. Richtlijn (EU) 2019/116 tot wijziging van Richtlijn 2009/33/EG inzake de bevordering van schone en energiezuinige wegvoertuigen is hier te raadplegen.
